Kainat əvvəllər düşünüldüyündən çox erkən yox ola bilər.
Ucnoqta.az xəbər verir ki, bu qənaətə Radboud Universitetinin (Niderland) alimləri - Heyno Falke, Migel Vondrak və Valter van Suylek gəlib. Onların arXiv serverində dərc olunmuş araşdırmaları göstərir ki, Hokinqə bənzər şüalanma təkcə qara dəliklərin deyil, digər obyektlərin, məsələn, neytron ulduzlarının və ağ cırtdanların da “buxarlanmasını” sürətləndirir.
Hoking radiasiyası nədir?
1974-cü ildə Stiven Hokinq təklif etdi ki, qara dəliklər təkcə ətrafdakı hər şeyi udmur, həm də Hokinq şüalanması adlanan hissəciklər yayaraq kütlə itirirlər. Bu, hadisə üfüqündəki kvant effektləri səbəbindən baş verir: qara dəliyin sərhəddində cüt virtual hissəciklər (hissəcik və antihissəcik) doğulur. Biri düşə bilər, digəri isə enerjini apararaq uça bilər. Bu, Eynşteynin klassik nəzəriyyəsinə ziddir, burada qara dəliklər yalnız böyüyür. Zamanla radiasiya qara dəliyin kütləsini “buxarlanana” qədər azaldır.
Tədqiqat necə aparıldı?
2025-ci il məqaləsi elm adamlarının 2023-cü il məqaləsinin davamıdır və burada onlar Hokinqə bənzər şüalanmanın təkcə qara dəliklərə deyil, həm də neytron ulduzları və ağ cırtdanlar kimi cazibə qüvvəsi olan cisimlərə aid olduğunu göstərdilər. Onlar yeni məqalədə müxtəlif obyektlərin ideal şəraitdə - xarici təsirlər olmadan tamamilə "buxarlanması" üçün nə qədər vaxt lazım olduğunu hesablayıblar. Hesablamalarda prosesin sürətini təyin edən obyektlərin sıxlığı nəzərə alınıb.
Əsas kəşflər
Kainat 10⁷⁸ ildən sonra yox olacaq.
Ən sabit ulduz qalıqları olan ağ cırtdanlar Hokinq şüalanması səbəbindən 10⁷⁸ il ərzində çürüyəcəklər. Bu, əvvəlki təxminlərdən (10¹¹⁰⁰ il) 10²² il sürətlidir.
"Beləliklə, Kainatın sonu gözləniləndən çox tez gəlir. Amma xoşbəxtlikdən, bu hələ çox uzun vaxt aparır", - Falke qeyd edib.
Neytron ulduzları və qara dəliklər də eyni şəkildə “buxarlanır”.
Təəccüblüdür ki, neytron ulduzları və ulduz qara dəlikləri 10⁶⁷ il ərzində yox olur.
"Qara dəliklərin səthi yoxdur" deyə Vondrak izah etdi. — Onlar öz radiasiyalarının bir hissəsini udurlar, bu da bu prosesi ləngidir. Bu, qara dəliklərin güclü cazibəsinin niyə onların çürüməsini sürətləndirmədiyini izah edir”, - tədqiqatın həmmüəllifi Maykl Vondrak izah edib.
Tədqiqatın yumoristik hissəsində alimlər hesabladılar ki, Ay və insan orqanizmi digər proseslər, məsələn, xarici təsirlərdən məhv olmasa, 10⁹⁰ il ərzində “buxarlanacaq”. Bu, kütləsi olan obyektlər üçün Houking şüalanmasının universallığını vurğulayır.
"Buxarlanma" vaxtı cismin kütləsi və ya çəkisi ilə deyil, sıxlığı ilə müəyyən edilir. Bu, nəzəriyyəni geniş spektrli kosmik cisimlərə tətbiq etməyə imkan verir.
Yeni araşdırma Kainatın ömrünü kökündən azaldır və Hokinq radiasiyasının əvvəllər düşünüldüyündən daha güclü bir proses olduğunu göstərir. Bu, təkcə qara dəliklərə deyil, cazibə qüvvəsi olan hər şeyə təsir edir.
Tədqiqatın həmmüəllifi van Suylekom əlavə edib: “Bu kimi suallar verməklə və ekstremal hallara baxmaqla biz nəzəriyyəni daha yaxşı başa düşmək və bəlkə bir gün Hoking şüalanmasının sirrini həll etmək istəyirik”.
Maraqlıdır ki, tədqiqat astrofizika, kvant fizikası və riyaziyyatı birləşdirərək, fənlərarası yanaşmanın gücünü nümayiş etdirib. Bu, həm də suallar doğurur: ağ cırtdanlar daha tez yox olsa belə, Kainatdan nə qalacaq? Bəlkə də yalnız "Hokinq reliktləri" - kosmosu başa düşmək üçün açar ola biləcək hissəciklər.
Alimlər digər amillərin (məsələn, maddənin udulması) "buxarlanma"ya necə təsir etdiyini yoxlamaq üçün modelləri təkmilləşdirməyi planlaşdırırlar. DESI və ya HETDEX kimi teleskoplar Houking qalıqlarının izlərini aşkar edərsə, bu, Houking nəzəriyyəsinin ilk sübutu olacaq.