Mayo Klinikasından olan amerikalı tədqiqatçılar yaşlı insanlarda xroniki yuxusuzluq və demans riskini artıran beyin dəyişiklikləri arasında əlaqə tapıblar.
Ucnoqta.az xəbər verir ki, tədqiqat yaşı 50 və daha yuxarı olan 2750 iştirakçını orta hesabla beş il yarım izlədi.
Hər il könüllülər yaddaş testlərindən, bəziləri isə koqnitiv pozğunluğun iki əsas markerini qiymətləndirmək üçün beyin skanından keçiblər: amiloid lövhələri və ağ maddənin hiperintensiyası.
Xroniki yuxusuzluq bir ay ərzində ən azı iki dəfə qeydə alınan yuxusuzluq kimi müəyyən edilib. Bu diaqnozu iştirakçıların 16%-i qəbul edib. Xroniki yuxusuzluğu olan insanlar yaddaş və təfəkkürdə daha sürətli bir azalma göstərdilər və onların yüngül idrak pozğunluğu və ya demans riski sağlam yatmış iştirakçılarla müqayisədə 40% daha yüksək olub.
Təsiri adi haldan az yatanlarda xüsusilə nəzərə çarpırdı. Artıq ilk qiymətləndirmədə, bu şəxslərin beyinlərində təxminən dörd il sonra qocalma əlamətləri müşahidə edildi: amiloid səviyyələrinin yüksəlməsi və ağ maddənin daha çox zədələnməsi. Həmişəkindən daha çox yatanlarda bu lezyonlardan daha az rast gəlinir.
Amiloid lövhələri neyronları bağlayır, ağ maddə lezyonları isə beyin bölgələri arasında siqnal ötürülməsini pozur. Xroniki yuxusuzluqdan əziyyət çəkən insanlarda bu markerlərin birgə olması yuxusuzluğun beyində “ikiqat təlaş” yaratdığını təsdiqləyir.
Xroniki yuxusuzluğun təsiri gec başlayan Alzheimer xəstəliyi üçün ən güclü ümumi genetik risk faktoru olan ApoE4 geninin təsiri ilə müqayisə edilə bilərdi. Genin daşıyıcıları idrak funksiyasında daha sürətli azalma nümayiş etdirdilər və yuxusuzluq amiloid klirensini yavaşlataraq və damarların iltihaba həssaslığını artıraraq zərəri daha da artırdı.
Tədqiqatın nəticələri Böyük Britaniya, Çin və ABŞ-da orta yaşda və ondan kənarda yuxu keyfiyyətinin həyatın sonrakı dövrlərində koqnitiv performansla sıx bağlı olduğunu göstərən əvvəlki tədqiqatlarla uyğun gəlir. Xroniki yuxusuzluq beynə müxtəlif yollarla təsir edir: amiloidlərin yığılması, ağ maddənin zədələnməsi və qan təzyiqi və qan şəkəri səviyyələrində mümkün artımlar.
Alimlər yuxu həblərinin birbaşa faydası və ya zərəri tapmayıblar. Oreksin blokerləri də daxil olmaqla daha yeni dərmanlar, Alzheimer xəstəliyi ilə əlaqəli zülalların səviyyəsinə yalnız qısamüddətli təsir göstərmişdir. Yuxusuzluq üçün koqnitiv davranış terapiyası, istər şəxsən, istərsə də rəqəmsal olaraq, xəstələrin təxminən 70%-də yuxunu yaxşılaşdırır. Kiçik bir araşdırma, danışıq terapiyasından sonra yüngül idrak pozğunluğu olan insanlarda icra funksiyalarının yaxşılaşdığını tapdı.
50 yaşında gecə altı saatdan az yatmaq 20 il sonra demans riskini artırır və bu, təqaüdə çıxmazdan əvvəl qarşısının alınmasının vacibliyini vurğulayır. Qan təzyiqi, xolesterol səviyyələri və fiziki fəaliyyətlə birlikdə yuxunun idarə edilməsi beyin sağlamlığı üçün vacib strategiya hesab olunur.
Xroniki yuxusuzluq amiloidlərin yığılmasını və damarların zədələnməsini sürətləndirir, xüsusilə ApoE4 geninin daşıyıcılarında koqnitiv funksiyanı azaldır. Keyfiyyətli yuxu beyin sağlamlığında əsas dəyişdirilə bilən amil hesab edilir, lakin yuxusuzluğa müdaxilənin demansın qarşısının alınmasına təsiri və müdaxilənin optimal vaxtı hələ də öyrənilir.