Rokfeller Universitetinin alimləri beynin hansı xatirələri saxlayacağını və hansılarını itirəcəyini necə təyin etdiyini kəşf etdilər.
Ucnoqta.az xəbər verir ki, tədqiqatın nəticələri Nature jurnalında dərc edilib.
Əvvəllər hipokampusun qısamüddətli xatirələri saxladığına, beyin qabığının isə uzunmüddətli xatirələrdən məsul olduğuna inanılırdı.
Korteksə köçürüldükdən sonra xatirələr sabit hesab olunurdu. Bu model bəzi xatirələrin niyə həftələr ərzində yoxa çıxdığını, digərlərinin isə ömür boyu qaldığını izah etmirdi. Tədqiqatçılar yaddaş prosesinin daha dinamik olduğunu göstərdilər: xatirələr beynin müxtəlif sahələrində ardıcıl dəyişikliklərə məruz qalır ki, bu da taymer kimi çıxış edir və onların nə qədər müddətə saxlanıldığını müəyyən edir.
Siçanlar üzərində aparılan təcrübədə elm adamları hadisələri xatırlamaqda kömək etmək üçün virtual reallıqdan istifadə etdilər. Tez-tez təkrarlanan xatirələr daha sabitləşdi.
Beyin təhlili talamus və ön sinqulyar korteksi də daxil olmaqla bir neçə bölgənin əsas rolunu ortaya qoydu. Talamus uzunmüddətli saxlama üçün vacib xatirələrin seçilməsinə kömək edir.
CRISPR-dən istifadə edərək tədqiqatçılar bu bölgələrdəki fərdi genləri deaktiv etdilər və müəyyən molekulların xatirələr yaratmadığını, lakin onların saxlanması üçün vacib olduğunu aşkar etdilər.
Talamusda Camta1 və Tcf4-ün əsas olduğu aşkar edilmişdir: Camta1 əmələ gəldikdən dərhal sonra yaddaşları sabitləşdirir, Tcf4 isə sonrakı mərhələlərdə hüceyrələr arasındakı əlaqələri gücləndirir. Ön sinqulyar korteksdə Ash1l molekulu DNT strukturunu dəyişdirərək və yaddaşları daha sabit hala gətirərək uzunmüddətli yaddaşı qoruyur.
Molekullar bir sıra taymerlər kimi hərəkət edir: bəziləri tez aktivləşir və solur, qısamüddətli xatirələrin solmasına imkan verir, digərləri isə yavaş aktivləşir və uzunmüddətli xatirələri qoruyur.
Bir yaddaş nə qədər tez-tez təkrarlanırsa, onun uzunmüddətli yaddaşa köçürülmə ehtimalı bir o qədər yüksəkdir.
Alimlər qeyd edirlər ki, bu molekullar beynin xaricində də tapılır. Məsələn, Ash1l immun sistemində iştirak edir, hüceyrələrin infeksiyaları "yadda saxlamasına" və şəxsiyyətlərini qorumasına kömək edir.
Bu kəşflər beynin yaddaşdan məsul olan sahələrinin zədələndiyi Alzheymer kimi xəstəliklərin müalicəsinə kömək edə bilər. Xatirələrin necə köçdüyünü və beynin hansı sahələrinin onları saxladığını anlamaq zədədən sonra yaddaşın qorunmasına kömək edə bilər.
Tədqiqatçıların növbəti addımı bu "yaddaş taymerlərini" nəyin aktivləşdirdiyini və beynin hansı xatirələri yadda saxlamağa qərar verdiyini müəyyən etməkdir. Talamus bu prosesdə mərkəzi rol oynayır.