Noyabrın 16-da APA-nın yaranmasından 12 il ötür. “Qafqazinfo” bu münasibətlə agentliyin baş direktoru, ona ilk gündən rəhbərlik edən şəxslərdən biri, tanınmış jurnalist Nurşən Quliyevdən müsahibə alıb. Həmin müsahibəni təqdim edirik:
- On iki ildir APA-dasız. Adətən oxucular xəbərə məsul olan şəxsləri, redaktə edənləri tanımırlar. Jurnalistlərin əksəriyyəti isə sizi tanıyır və “ustadımdır” deyir. Sizcə, öndə olub tanınmaq, yoxsa “gözəgörünməz” qalmaq yaxşıdır?
- Mənim üçün arxa planda qalmaq heç bir narahatlıq yaratmır, amma dediyiniz sözlərdə həqiqət var. Hər yerdə belədir ki, redaktorun işi çox vaxt gözə görünmür. Bu baxımdan redaktor olmaq həm yaxşı, həm də pisdir. Redaktor kimi tələbə yetişdirirsiniz, gördüyünüz işin nəticələri var, mətbuatda yeni istiqamət müəyyənləşdirirsiniz, bu, yaxşı cəhətdir. Pis tərəfi isə tanınmamaqdır. Mənim bəxtim belə gətirib ki, uzun müddət müxbir işləməmişəm. Cəmi iki il müxbir kimi fəaliyyət göstərmişəm, sonra isə redaktor olmuşam. Artıq 17 ilə yaxındır ki, mətbuatdayam. Hesab edirəm ki, illərimi hədər verməmişəm. Bəziləri düşünür ki, onların ustadıyam. Bunları eşitmək xoşdur. Məni müəllim hesab edənlər, indi kimlərinsə müəllimidir. Deməli, artıq birinci, ikinci nəsil deyil, üçüncü nəsil başlayır. Mən onları da öz tələbəm hesab edirəm. Hansı tələbə ki, müəllimini heç vaxt unutmur, onlara da təşəkkür edirəm. Elələri isə var ki, bir müddət sonra haradan gəldiyini unudur, bu yaxşı hal deyil. O baxımdan əməyi itirməyənləri həmişə yüksək qiymətləndirmişəm.
- Uzun illərdir hər gün xəbər redaktə edirsiniz. Yorulmamısınız ki?
- Yorulmaq məsələsi gündən asılıdır. Elə gün var ki, heç yorulmursan, gördüyün işdən zövq alırsan. Hesab edirsən ki, bu işi 24 saat dayanmadan da edə bilərsən. Ancaq uzun müddət eyni işlə məşğul olmaq adamı yorur, bezdirir. Bundan əlavə, yaşla bağlı da müəyyən sıxıntılar var. İndi mən 12 il əvvəlki Nurşən deyiləm. O vaxt necə həvəslə, hansı planlarla işə başlamışdıq... İndi durub desəm ki, eyni həvəsdəyəm, bu yalan olar. Zamanla prinsiplər, xasiyyət, tələblər dəyişir. Ancaq hesab edirəm ki, dəyişməyimə baxmayaraq, indi də özünü xəbərdə əjdaha hesab edənlərlə sona kimi gedə bilərəm.
- Bəs, siz kimi xəbərdə əjdaha hesab edirsiz?
- Kiminsə fərd kimi xəbərdə əjdaha olduğunu deyə bilmərəm. Mən özünü əjdaha sayanlarla rəqabəti nəzərdə tuturam. O ki qaldı xəbərdə əjdaha olan media orqanına, heç şübhəsiz burda söhbət ancaq APA-dan gedə bilər.
- Məsələn, universitetdə təhsil alarkən “ Ədəbi redaktə” fənnini keçirdik və redaktə işinin çox da asan olmadığını görürdük. İndi isə xəbərləri oxuyursan, necə gəldi sayta qoyurlar, heç bir redaktədən də söhbət getmir...
- Redaktə işi asan deyil. Sadəcə, biz hər şeyin asan olduğunu qəbul etmişik. Bunu bir növ həyatın axarına buraxmışıq. Azərbaycan mətbuatında redaktə işi bərbad səviyyədədir. Bizim müxbirlərdən tələb etdiyimiz çox şey var. Həmişə mənə sual verirlər ki, operativlik, yoxsa dəqiqlik daha əsasdır? Mən deyirəm ki, operativliklə dəqiqliyi bir yerə qoymaq daha yaxşıdır. Sosial şəbəkələr dəbə minəndən sonra operativlik məsələsi önə çıxdığından redaktə məsələlərində ciddi problemlər yaranıb. Kim harada nə xəbər eşidirsə, onu redaktə etmədən, dəqiqləşdirmədən sayta qoyur. Mən həmişə dövlət qurumları ilə danışanda deyirəm ki, çalışın xəbərlərə operativ reaksiya verin. Siz xəbərdən qaçandan sonra onsuz da müxbir onu verəcək. Xəbər çıxandan sonra isə sizin ona verdiyiniz şərhi heç kim oxumur. Heç kimə dönüb o xəbərə qayıtmır. Amma bu problem zamanla da düzəlmir, daha da kütləviləşir, qurumlar mətbuatdan qaçırlar. Sosial şəbəkələr xəbər mənbəyi ola bilər. Amma onu ordakı kimi vermək fikrimcə, düzgün deyil.
- Sosial şəbəkədən söz düşmüşkən, bir vaxtlar media rəhbərləri sosial şəbəkələri ikrahla qarşılayırdı, qəbullənmirdilər. İndi deyə bilərikmi ki, sosial şəbəkələr mediadan 1:0 öndədir?
- Media sosial şəbəkələrə uduzur. Sosial şəbəkələrdən informasiya mənbəyi kimi istifadə etmək ənənəsi bizdə yenidir. Təbii ki, yenilikləri həmişə hamı eyni formada qəbul etmir. Bizim üçün qeyri-adi sahə olduğuna görə bəzi media rəhbərləri bunu normal qarşılamırdılar. Ancaq indi bizim qəbul etdiyimiz forma da düzgün deyil. Sosial şəbəkədə nə varsa, onu dəqiqləşdirmək lazımdır. İndi facebook, həm də insanların iç üzünü açan bir yerə çevrilib. Kimləri ki başqa cür tanıyırdınız, sonra gördünüz ki, elə deyilmiş. Biz facebookdan görməmiş kimi istifadə edirik. Hər şeyimizi açıb ora tökürük, göstəririk ki, biz buyuq. Hamı bizim hər şeyimizi bilir. Adamın səhər yuxudan durub gecə yatana kimi həyatını facebookda yayması anormallıqdır.
- Elə APA da bir neçə il əvvəl müxbirlərinə sosial şəbəkədən istifadə etməyi qadağan etmişdi. Sonra nə baş verdi ki, qadağanı aradan götürdünüz?
- Qadağa müxbirlərin kənar işlərlə məşğul olmaması üçün idi. O vaxtlar sosial şəbəkələr informasiya mənbəyi rolunu oynamırdı. Orada daha çox şəxsi münasibətlər ön planda idi. Sonralar isə sosial şəbəkələr informasiya mənbəyinə çevrilməyə başladı. Məsələn, bəzi vəkillər işləri ilə bağlı informasiyaları jurnalistlərə verməyə ehtiyac duymurlar, sosial şəbəkədə yayırlar. Sosial şəbəkənin anlamı dəyişdikcə biz də qərarımızı dəyişdik. Belə olan halda qadağa qoymağın mənası yoxdur. Ancaq Azərbaycanda populyar olmasa da informasiya mənbəyi kimi twitterdən istifadə daha uyğundur. Ora daha çox informativdir.
- Özünüz də sosial şəbəkədə aktiv deyilsiniz...
- Aktiv deyiləm, heç olmağı da düşünmürəm. Bəziləri o qədər aktivdir ki, adamın ürəyini bulandırır. Bizdə hər şey bir-birinə qarışıb. Bəziləri fikirləşir ki, azad olmaq çılpaq gəzmək, söyüşlə danışmaq, hansısa kitab yazıb orada vulqar sözlər işlədib özünə postmodernist adlandırmaqdır.
- Bəs sosial şəbəkələrin bu qədər aktiv olduğu vaxtda jurnalistikanın 5 ildən sonrakı taleyini necə təsəvvür edirsiniz?
- Sosial şəbəkələr o qədər sürətlə inkişaf edir ki, 5 ildən sonra nə baş verəcəyini indidən demək mümkün deyil. Biz məsələn, 5 il bundan əvvəl deyə bilməzdik ki, facebook gəlib bu yerə çıxacaq. 10 il əvvəl deyə bilərdik ki, çap mediası bu vəziyyətə gəlib çıxacaq? Ona görə də indidən proqnoz verməyə cəsarət edə bilmirəm.
- İndi jurnalistika daha çox oturaqlaşıb...
- Təəssüf ki elədir. Hazırda isə jurnalistlər arasında şəbəkələşmə var. Kim xəbər alırsa, o dəqiqə həmkarları ilə paylaşır. Mənim üçün bu anormal haldır. Biz müxbir olanda xəbərimizin üstündə əsərdik. Hətta sabahkı gün hansısa qəzet bizim yazımıza istinad etməyəndə dava edərdik. İndi isə müxbirin əlinə özəl xəbər düşür, o bunu çəkinmədən hamıya paylayır. Ona görə də baxırsınız ki, Azərbaycan mətbuatı eyni rəngdədir. Heç bir rəngarənglik yoxdur. Hamı eyni şeyi yazır. Bunun müxtəlif səbəbləri ola bilər. Amma səhv həm müxbirdə, həm də redaktordadır.
- İstinaddan danışdınız. İndi sizin agentlik də daxil olmaqla, bir sıra xəbər agentlikləri istinad etmək məsələsinə müsbət baxmır. Nadirən görünər ki, APA kiməsə istinad etsin. Amma elə qonşu Türkiyənin mediasına baxanda görünür ki, onlar bir-birinə çəkinmədən istinad edirlər. Bizim media isə bu qəlibdən çıxa bilmir.
- Biz yeni fəaliyyətə başlayanda özümüz üçün prinsiplər müəyyənləşdirmişik. Bu, “hər şeyi birinci biz yazaq” prinsipidir. O vaxt götürülmüş bu istiqamət indi də davam edir. Amma mən istinad məsələsində heç bir problem görmürəm. Həmişə müxbirlərə, redaktorlara deyirəm ki, xəbəri haradan götürmüsünüzsə, ora istinad etmək lazımdır. Bu bir mədəniyyətdir, hamı da onu qəbul etməlidir. Elə xəbər ola bilər ki, ondan keçə bilmirəm və istinadla verirəm. Ancaq yenə də deyirəm ki, Azərbaycan mətbuatı o qədər rəngarəng deyil ki hardasa nəsə xəbər olsun və sən onu yazmayasan. O baxımdan da istinad problemi yaranmır. Oğurluq isə bütün hallarda yolverilməzdir.
- Amma o qədər görürük ki, istinad etməmək üçün eyni xəbəri eyni adamdan təkrar soruşub yazırlar...
- Xəbərçilikdə müxtəlif “priyom”lar var. Ola bilər ki, kimsə xəbəri sosial şəbəkədə görüb yazıb, amma sən o xəbərin dalınca gedəndə görürsən ki, bundan da fərqli istiqamətlər ortaya çıxır. Burada ilk yazana istinad etməkdənsə, istinad etməmək daha yaxşıdır. Çünki o yalan xəbər yazmışdı.
- Xəbərdə səhv gördükdən sonra sonacan oxuyursunuz? Sizcə, səhv xəbəri gözdən salır?
- Gözdən düşməkdən söhbət gedirsə, onda gərək saytların əksəriyyətini oxumayasınız. Bizim mətbuatda o qədər biabırçı səhvlər var ki. Bəzən elə səhvlərə rast gəlirsən ki, orta məktəb şagirdi yəqin inşasında o səhvlərə yer verməz. Amma hamı da özünə jurnalist deyir. Bir az məncə, sənətimizə, qələmimizə hörmət etməliyik. Kənardan jurnalistləri həmişə qınayırlar, bunun bir günahı da özümüzdədir. Biz gərək özümüzü cəmiyyətdə elə tanıdaq ki, bizə hörmət etsinlər, bizi görəndə ağızlarını büzməsinlər. Orta məktəbdə oxuyanda bizim üçün mətbuat sözlərin düzgün yazılış formasını öyrənmək üçün bir mənbə idi. Hamı fikirləşirdi ki, qəzetdə bu cür yazılıbsa, deməli, belədir. İndi isə bir sözü müxtəlif saytlarda min cür görmək olur. Dilin qrammatik qaydalarına əməl etməliyik.
- Azərbaycanda “istehsal etmək” sözü son zamanlar çox dəbə minib. Bəs, xəbər istehsalı necə, asan, yoxsa çətin başa gəlir? Eyni zamanda biz adətən istehsal etdiyimiz nəyisə dünyaya tanıtdıra bilmirik...
- Xəbər istehsalı çətin prosesdir. Xəbəri tanıtmaq isə ondan da çətindir. Azərbaycan balaca ölkədir. Onun istər kənd təsərrüfatı məhsulunu, istərsə də xəbərini almağa çox adam maraqlı deyil. Çünki onlar Azərbaycanı ölkə olaraq brendi kimi tanımırlar. Bizi tanıyan region ölkələri və bir az da Avropadır. Azərbaycan mətbuatı Qərb üçün hansı maraqlı xəbər yaya bilər? Azərbaycanın yürütdüyü siyasət, Dağlıq Qarabağ problemi haqqında onsuz da hamı yazır. Ancaq xaricdə bu xəbərlərə o qədər də tələbat hiss olunmur. Yəqin ki, xəbər marketinqi, menecment məsələsində də problemimiz var.
- Bəzən elə olub ki, ölkədə baş verən hər hansı əhəmiyyətli xəbəri biz ilk olaraq xarici mediadan oxumuşuq. Məsələn, aprel döyüşlərini. Bu baxımdan da Azərbaycan mediası uduzmuş görünür.
- Mən buna uduzuruq deməzdim. Bizim mətbuatın bölgədə olan media orqanları ilə rəqabət aparmaq gücü var. Aprel hadisələrini deyirsinizsə, xaricdə olan mətbuatın Qarabağ hadisələrinə münasibəti ölkə daxilindəki münasibətlə eyni deyil. Burada dövlətin maraqları, hərbi məsələləri var. Bizdə hərbi vəziyyətlə bağlı qanun da qəbul olunub. O baxımdan vəziyyət fərqli alınır. Xarici KİV-in isə belə bir öhdəliyi, qayğısı yoxdur. Necə ki, biz hansısa xarici ölkədə baş verənləri istədiyimiz kimi yayırıq, onlar da bizim ölkəmiz haqqında məlumatları elə rahatlıqla tirajlayırlar.
- APA-nı brendə çevirmək mümkün deyil? Bunun üçün nə məqsədiniz var?
- APA ölkədə və regionda artıq brend kimi qəbul olunur. Dünya səviyyəsində isə bunu demək hələlik mümkün deyil. Çünki APA brend informasiya agentliklərinin ölkəsinin təmsilçisi deyil. Mən də bu gün İraqa müxbir göndərim, CNN də göndərsin. Kimə istinad olunacaq? Əlbəttə, CNN-ə. Biz miqyası götürsək, ən maksimum Avropada məşhur ola bilərik. Qarşımıza məqsəd qoysaq ki, dünyanın birinci agentliyi olaq, bu mümkün deyil. Biz yarananda qarşımıza məqsəd qoymuşduq ki, ölkədə, regionda, MDB məkanında, qonşu ölkələrdə tanınaq. Bu baxımdan APA-nı tanıyırlar. Mənim Cənubi Qafqazın xəbər lideri olmaq iddiam var. MDB-nin tanınmış agentliklərindən biriyəm. İndi dünyada qəbul olunmaq üçün çalışmaq lazımdır.
- Qonşuluğumuzdakı ölkələrdə savaşlar gedir. Məsələn, İraqda Mosul əməliyyatı davam edir. Bizim media ora müxbir göndərib reportaj hazırlamağa maraqlı deyil...
- Çünki tələbat yoxdur.
- Amma peşəkarlıq baxımından önəmli məsələdir. Hər dəfə xarici mediadan oxumaqdansa, bir dəfə yerli medianın dilindən eşitmək maraqlı olardı.
- Epizodik hallar var. Məsələn, “lent.az” əməkdaşları Əfqanıstandan reportaj hazırlamışdılar. Televiziya da çəkmişdi. Sabah məsələn, biz Mosula müxbir də göndərə bilərik. Mümkündür. Ancaq bunu davamlı etmək irimiqyaslı məsələdir. Bunun üçün maliyyə lazımdır, o maliyyəni də təmin etmək üçün tələbat olmalıdır. Əgər oradan sənin materialını kimsə alıb oxumursa, ora müxbir göndərməyin mənası nədir?
- APA-nın bir neçə dildə versiyası var. Məsələn, erməni dilində versiyasınızın nə qədər oxucusu var ?
- Biz erməni dilində versiyanı dövlətçilik baxımından yaratmışıq. Kimsə deməyib ki, bunu açın. Reklam, oxucu qazanmaq baxımından yaradılmış layihə deyil. Bu sırf agentliyin özünün təşəbbüs etdiyi layihədir. Məqsəd dövlətə, Qarabağa xidmət etməkdir. Mən o versiyanı konkret nə qədər adamın oxuduğunu deyə bilmərəm. Amma kifayət qədər tələbat var, xəbərlərə reaksiya verirlər.
- Azərbaycanda bir sıra sahələrdə monopoliya olduğunu deyirlər. Xəbər sahəsində vəziyyət necədir?
- Həmişə APA-nı xəbər sahəsində monopoliyada günahlandırırlar. Olsun da. Məncə, xəbər sahəsində monopolist olmaq yaxşı əlamətdir. Hər kəs çalışmalıdır ki, xəbər birinci ona gəlsin. O zaman rəqabət də olur.
- Azərbaycan auditoriyasını eşitmək istədiyi xəbərlə təmin edə bilirsinizmi?
- Məncə, əksər vaxt təmin edə bilirik.
- Belə bir durum var. Məsələn “Qarabağ “ Avroliqada qrupdan çıxa bilməyəndə biz Qurban Qurbanovu günahlandırırıq. Xəbərdə bəs necə, oxucu informasiya ilə dolğun təmin olunmadıqda kimi günahkar hesab edək?
- Azərbaycan auditoriyasının günahlandırdığı birbaşa bütün mətbuatdır. Burada konkret Nurşən niyə bu xəbəri vermir deyə bir şey yoxdur. Ümumi narazılıq mətbuatdan olur ki, informasiya təminatını yerinə yetirə bilmir.
- Bir sıra sahələrdə gəncləşmə siyasətinin vacib olduğunu vurğulayırlar. İnformasiya sahəsində gənc kadrların olması önəmlidirmi?
- İstəsək də, istəməsək də, bu baş verir. Tələblərə cavab verənlər qalıb işləyirlər. Amma hələ ki, gənclər yaşlılarla bir yerdə çalışmağa davam etməlidirlər.
- Siz Qarabağ döyüşlərində də iştirak etmisiniz. Bu günlərdə də bir sıra erməni hüquq müdafiəçiləri ilk dəfə idi Bakıya gəldilər, barışla bağlı mesajlar verdilər. Onların açıqlamaları sizə nə dərəcədə səmimi təsir bağışlayır?
- Sülh mesajlarının verilməsi həmişə yaxşıdır. Amma hamı bilir ki, Qarabağ münaqişəsinin həlli kimlərdən və hansı ölkələrdən asılıdır. Böyük dövlətlərin təsiri olmadan problemin həlli mümkün deyil. Kimin təsir göstərmə imkanları varsa, bundan istifadə edir. Gəlmək də getmək də lazımdır, amma bunun münaqişənin həllinə təkan verəcəyini düşünmürəm. O gələnlər də Ermənistan hakimiyyətindən narazı olan adamlardır. Odur ki, bunun münaqişənin həllinə hər hansı müsbət təsir göstərəcəyini düşünmürəm.
- Sizi cəsur komandir kimi də təqdim edirlər. Zəngilanın Ağbənd kəndinin mühasirədən çıxarılmasında fəal iştirak etmisiniz. O əməliyyatla bağlı xatirələri danışa bilərsinizmi?
- Onu təkcə mənim adıma bağlamaq olmaz. Orada xidmət edən başqa şəxslərin də bunda rolu olub. Hazırda isə döyüş xatirələri ilə bağlı danışacaq bir şey görmürəm. Nəticə budur ki, bizim 20 faiz torpağımız düşmən əlindədir. Ancaq Xudafərin kəndinin işğal günü ilə bağlı bir yazı yazacam. Hadisənin canlı iştirakçısı kimi yazmağı düşünürəm ki, tarix üçün qalsın.
- Bu günlərdə Fuad Poladovun aktyorluğunu bəyənmədiyinizlə bağlı status paylaşmışdınız. Azərbaycanda isə o aktyor sevilir, bəyənilir. Siz onu aktyor kimi bəyənmirsiniz?
- İnsan kimi, ictimai fəaliyyəti ilə bağlı bir şey deyə bilmərəm. Amma aktyor kimi sevmirəm.
- Sevməməyin də səbəbləri olur...
- İfa, danışıq tərzini bəyənmirəm. Mənə qəribə təsir bağışlayır. Bəzi rollar var ki Fuad Poladovun onu yaratdığını düşünmürəm. Məsələn, mənim üçün Məmməd Səfa daha istedadlı aktyordur. Demirəm ki, Fuad Poladova heç bir rol vermək olmaz. Amma hesab edirəm ki, deyilən qədər dahi deyil.
- Sizin görünüşüzdə bir televiziya çəkiciliyi var. Niyə efiri seçmədiniz?
- Məni televiziyaya işə dəvət etməyiblər. Heç özüm də istəməmişəm, müraciət etməmişəm. Mən ümumiyyətlə üzdə olmaqdan qaçan adamam. O baxımdan da televiziya mənim üçün çəkici deyil. Televiziyaya çıxanda ən azı kostyum geyinib, qalstuk taxmalısan. Mən isə rahat geyinməyi sevən adamam. Mənə görə jurnalist həm fikrində, həm də geyimində sərbəst olmalıdır. O qədər olub ki, redaksiyaya gələn qonaqlarla görüşəndə, onlara qəribə gəlib ki, belə geyimdə də direktor olar? Amma mən daha çox idman tərzində geyinməyi xoşlayıram.
- Futbol da ən çox sevdiyiniz idman sahəsidir...
- Doğrudur, indi də futbol oynayıram.
- Udursuz?
- Uduzsam, oynamaram ki. Uduzduğum oyunlar da olur, amma daha çox uduram.
- Məlumdur ki, Azərbaycan futbolu yetərincə inkişaf etməyib, biz ondan pul qazana bilmirik. Amma “Qarabağ”ın son vaxtlar əldə etdiyi uğurlar azarkeşləri sevindirir..
- Bütün dünyanın futboldan nələr qazandığın hamı bilir. Ancaq təəssüf ki, Azərbaycan futbolunda belə deyil. Mən isə ümumiyyətlə, Azərbaycan futbolu ilə maraqlanmıram. “Qarabağ”ın oyunlarına nə gedirəm, nə də televiziyadan baxıram.
- Maraqlıdır, bir şuşalı olaraq sizdə “Qarabağ”ın təəssübkeşliyi yoxdur?
- Mən bunu milli təəssübkeşlik saymıram. Bunlar milli təəssübkeşliyə girən hisslər deyil. Uşaqlıqdan “Neftçi” yə azarkeşlik etmişəm. İndi komandanın adı “Qarabağ”dır deyə, “Neftçi”ni qoyub niyə ona azarkeşlik etməliyəm? Ada görə komanda dəyişməyi doğru saymıram. Düzdür, indi "Neftçi"yə də azarkeşlik etmirəm, ancaq hesab edirəm ki, komandanı uğuruna, ya uğursuzluğuna görə dəyişmirlər. Təbii ki "Qarabağ"ın uğurları mənim üçün sevindiricidir. Ancaq ümumilikdə Azərbaycan futboluna marağım yoxdur.