Radioaktivliyə gəlincə, çox vaxt ağla atom elektrik stansiyaları, rentgen otaqları və ya Çernobıl kimi faciəli hadisələr gəlir. Ancaq az adam adi qidalarda kiçik dozalarda radiasiya olduğunu düşünür. Bu barədə narahat olmalıyıq?
Ucnoqta.az xəbər verir ki, əslində, radioaktivlik ətraf mühitin təbii komponentidir. Günəşdən, yerin dərinliklərindən gəlir və ən əsası hər gün yediyimiz qidaların tərkibində olur. Bitkilər radioaktiv elementləri torpaqdan, balıqlar isə yaşadıqları sudan udurlar. Yeri gəlmişkən, dəniz balıqlarında civə də ola bilər.
Banan radioaktiv izotop olan kalium-40-ın mövcudluğuna görə ən radioaktiv məhsul hesab edilir. Lakin bu, tamamilə doğru deyil, Perm Politexnik Universitetinin Kimya və Biotexnologiya kafedrasının aparıcı mühəndisi Aleksandra Kozhevnikova deyir. Onun fikrincə, Braziliya çərəzləri bu baxımdan daha böyük təhlükə yaradır, çünki onların radioaktivlik səviyyəsi digər məhsullardan minlərlə dəfə yüksəkdir.
Kozhevnikova izah edir ki, bu, Braziliya çərəzlərinin böyüdüyü ağacların köklərinin yerə çox dərin getməsi ilə əlaqədardır ki, bu da radiumun daha aktiv şəkildə udulmasına kömək edir. Bir il ərzində gündə cəmi iki qoz yemək təxminən 160 mikrozievert (μSv) əlavə radiasiya dozası ilə nəticələnəcək. Müqayisə üçün qeyd edək ki, qidadan alınan radiasiyanın adi illik dozası təxminən 300 mikrozievert təşkil edir.
Braziliya çərəzinə əlavə olaraq, radionuklidləri artıran məhsulların siyahısına lobya, yerkökü, kök tərəvəzlər, mal əti, xörək duzu və göbələk daxildir.
Bəzi məhsullar xüsusilə radioaktiv çirklənmə olan ərazilərdə ionlaşdırıcı hissəciklər toplamaq xüsusiyyətinə malikdir. Kozhevnikova qeyd edir ki, bu, porcini göbələkləri, boletus göbələkləri və inək südü ilə xüsusilə tez baş verir. Balıqlar arasında pike, perch və sazanları vurğulamağa dəyər. Riskləri azaltmaq üçün fon radiasiyasının artdığı yerlərdə (illik radiasiya dozası 1 millizievertdən çox) toplanan məhsulları yeməkdən çəkinmək tövsiyə olunur.
Mütəxəssis vurğulayır ki, balıq təkcə radioaktiv şüalanma deyil, həm də ağır metal - civə mənbəyi ola bilər. Bu zəhərli element suya həm təbii yolla (vulkanlar, yanğınlar nəticəsində), həm də insan fəaliyyəti nəticəsində, məsələn, sənayedə kömür, neft və odun yandırarkən daxil olur.
Ekspert izah edir ki, civənin konsentrasiyası üç amildən asılıdır: balığın yaşı (uzunömürlü növlər, məsələn, ton balığı, daha çox metal toplayır), balıqların qida zəncirindəki mövqeyi (yırtıcı növlər digər orqanizmləri yeyərək civə alır) və yaşayış mühiti (təhlükəli maddələrin konsentrasiyası su orqanizmindən asılı olaraq dəyişir).
Civə tərkibinə görə tuna və skumbriya ən təhlükəli, köpəkbalığı və qılınc balığı isə öndədir. Alexandra Kozhevnikova ayda 1-2 dəfədən çox olmayan tuna və skumbriya yeməyi məsləhət görür, hissə isə 100-150 qramdan çox olmamalıdır. Hamilə və laktasiya edən qadınlara, həmçinin 12 yaşdan kiçik uşaqlara bu balığı pəhrizindən xaric etmək tövsiyə olunur. Civə tərkibinə görə ən təhlükəsiz növlər qızılbalıq, siyənək, sardina və treskadır.